Неліктен ұшақта темекі шегуге болмайды (рұқсат болған кез болды ма?)
Бәрі қалай басталып, қалай аяқталғанын айтып береміз.
Әлемдегі алғашқы ұшақ 1903 жылы көкке көтерілді — содан бері көп нәрсе өзгерді: ұшақтар ағаштан жасалмайтын болды, жолаушыларға көзілдірік пен шлем кигізуді қойды, бортта ішімдіктер мен темекі шегетіндерге арналған орындар пайда болды… ал кейін темекі шегуге тыйым салынды. Темекі шегуге болатын соңғы рейс — 2022 жылғы Мәскеуден Шанхайға ұшқан «Аэрофлот» рейсі. Бәрі қалай басталып, қалай аяқталғанын айтып береміз.
Бұрын рұқсат болды ма?
Иә, кез-келген рейс кезінде. Әлемде шылымға қарсы үндеулер мен қаптамада темекі шегудің салдар туралы стикерлер пайда болғанға дейін темекі мен шылым жоғары дәреже мен байлықтың нышаны еді. Бәрі қалаған жерінде темекі шеге беретін, бірақ кейде борттағы жолаушыларға бірдеңені тұтатуға тыйым салатын (багажда өртке қауіпті немесе тез тұтанатын жүк болған кезде). Тасымалдау ережесі де 20 жыл бұрын әлдеқайда оңай еді.
Неге тыйым салынды?
Ойға бірінші келетін нәрсе — бортта өрт шығу қаупі. Бәлкім таңғаларсыз, бірақ бұл тіпті негізгі сәбеп емес — тыйым салынған уақытта дейін азаматтық авиация тарихында темекінің кесірінен бірде-бір төтенше жағдай болмаған екен.
Екінші әрі орынды себеп — темекі шекпейтін жолаушылардың шағымдануы, әсіресе баламен ұшатындар тарапынан. Әдетте темекі шегуге болатын орындар ұшақтың алдында орналасқан еді, ал желдету жүйесі темекі түтінін артқа қарай жіберетін (жұмыс принципі сондай болды).
Темекі түтінін жұтып отырған балалар — ең жақсы көрініс емес, сондықтан осы сәттен бортта темекі шегуге қарсы күрес басталды: 1986 жылы үш сағаттан аз ұшатын барлық рейсте темекі шегуге тыйым салынды. Бірнеше жылдан кейін тек ұшақ қонғаннан кейін темекі шегуге рұқсат берілді — асықпай, шылымыңызды қолға алып, қалғандарының салоннан шыққанын бақылап отырасыз. 2001 жылы темекі шегуге болатын рейстер әлі бар еді, бірақ бір қарапайым ереже де болды: егер 10 сағаттан артық ұшсаңыз — жарайды, темекіңізді тарта беріңіз.
Үшінші себеп — жанармайды үнемдеу. Оның қатысы қанша? Бәрі оңай: кез келген ұшақтың салоны — әрдайым желдетіп тұруды қажет ететінін бітеу құты тәрізді, әйтпесе жолаушылар мен экипаж жай ғана тұншығып қалады. Темекі шегетіндер қаншалық көп болса, желдету жүйесі де соншалық көп жұмыс істеп тұратын — демек, кондициялау жүйесін қуаттау үшін де соншалық көп жанармай керек деген сөз. Әуе компаниялары бар шығынды есептеп, кеткен жанармай көлемін темекі шегуге болмайтын рейстермен салыстырып, шылымға әуес жандардың әсерінен жыл сайын жүз мыңдаған доллар құртатынын түсінген.
Шылымқорлар не деді?
Қанша дегенмен, ұшуды доғарған жоқ. Бірақ бір қызығы, олардың 40% тыйым салуды қолдаған екен — осылайша, азырақ темекі шегетін болған. Кейбіреулері бұған дейін тіпті тым болмаса ұшып бара жатқанда темекі шекпес үшін рұқсат берілмеген орындарға отыратын еді.
Мен шыдай алмаймын! Темекіңді әкел!
Негізінде жүк, санитарлық немесе әскери рейспен ұшсаңыз, темекі тартуға болады. Әрине, ондай рұқсат жоқ, бірақ оған аса назар аудармайды — ешкім көріп тұрған жоқ қой! Әлі күнге дейін тыйым салынғанын жақтыртпайтын жандар бар, сондықтын интернетте қалай ұсталып қалмай, жасырын түрде дәретханада шылым шегуге болатыны туралы түрлі нұсқаулықтар бар (тым болмаса аса көп мөлшердегі айыппұл үшін олай істеудің қажеті жоқ). Айтпақшы, кейбір кабиналарда күлсалғыш әлі бар — ең болмаса темекі тартқан адам әдетіне басып тұқылды қағаз майлықтар тастайтын жәшікке емес, күлсалғышқа тастайды.
Тағы бір жолы — экипажбен келісіп алу (тек рақмет үшін емес, әрине), бірақ мұндай керемет бірінші класспен немесе чартерлік рейспен ұшатындар үшін ғана мүмкін. Ал басқа кездерде әкімшілік айыппұл төлейсіз. 2015 жылы оның құны 6 000 теңге болса, бүгінде — 184 600 теңге. Бірақ бұл қатты қымбат емес! Мысалы, Ұлыбританияда бортта темекі шегетін болсаңыз 3 000 фунт, ал Жапонияда 5 000 доллар төлеуге тура келеді.
